Goldwasser Exchange

+32 (0)2 533 22 40
Van maandag tot vrijdag vanaf 9u tot 17u30

Toegang klant

Stormwaarschuwing boven Europa

De Brexit die een pure klucht dreigt te worden, de migrantencrisis die uit de hand loopt, de opkomst van de populisten, het uitblijven van noodzakelijke hervormingen…En dan mogen we uiteraard de kuren van de Amerikaanse president Donald Trump niet vergeten…Danst Europa op de rand van de afgrond?

We moeten daaromtrent onszelf niets wijsmaken. Ondanks een stevige economische groei (voor 2018 wordt gerekend op een stijging van het BBP met 2,50%) pakken zich in de verte donkere wolken samen boven de Europese horizon. Het Verenigd Koninkrijk wuift dag met het handje naar Europa. De vraag is of het al dan niet een afscheid met slaande deuren zal worden. De Europese eenheidsgedachte wordt in ieder geval aan een zware test onderworpen. Overal tussen de 28 lidstaten (binnenkort zijn het er maar 27 meer) duiken breuklijnen op. Poetin en Trump ruiken hun kans en zullen niet aarzelen om van de zwakte van Europa gebruik te maken. Ze proberen dan ook niet de brokken te lijmen, maar gooien eerder olie op het vuur.

Voor de eerste keer heeft een lidstaat op basis van een referendum beslist om de Europese Unie te verlaten. De Brexit is een stap in het ongewisse die een aardbeving in Europa kan veroorzaken. Het Verenigd Koninkrijk zet een stap in het onbekende, maar niemand had zo’n chaotische uittocht verwacht.

Beide partijen onderhandelen weldra al bijna 2 jaar over de voorwaarden van het vertrek, maar een overeenkomst lijkt verder weg dan ooit. De 2 discussiepunten zijn de douaneunie, waarbij het Verenigd Koninkrijk een zo goedkoop mogelijke oplossing probeert uit de brand af te slepen. Daarnaast is de grens tussen Noord-Ierland en de Ierse Republiek een heikel punt. Daar worden opnieuw grenscontroles ingevoerd worden, iets wat de gemoederen aan beide zijden van de grens hoog doet oplaaien. Vooral Noord-Ierland lijkt door deze kwestie verscheurd te worden, terwijl dit deel van het land tegen de Brexit had gestemd.

Tijd begint te dringen voor het bereiken van een akkoord

In Brussel steekt men het ongenoegen over de huidige situatie niet onder stoelen of banken, het gedrag van de Britten begint stilaan op de zenuwen te werken. De partij van regeringsleider May is grondig verdeeld in twee kampen, dat van de voorstanders van de “Leave” en zij die de voorkeur geven aan “Remain”.

De eurofielen zijn voorstander van een zachte Brexit, die het Verenigd Koninkrijk zou toelaten te blijven genieten van aantrekkelijke voorwaarden op de eenheidsmarkt. De eurofoben zijn echter voorstander van een harde Brexit, zijnde een brutale scheiding die de Britten de kans zou bieden om zelf hun handelspartners te kiezen. Dat zou echter betekenen dat de Britten geïsoleerd zouden staan, met opnieuw alle voor- en nadelen van dien.

Politiek doet de Brexit de gemoederen in het Verenigd Koninkrijk hoog oplaaien. De regering May had amper het witboek voor de Brexit voorgesteld, of de staatssecretaris belast met deze problematiek David Davis gaf zijn ontslag. Hij merkte op dat het voorstel in geen enkel geval door de Europese Unie zou aanvaard worden. En zodoende verkoos hij om de eer aan zichzelf te houden en zijn ontslag te geven. Theresa May zag zich vervolgens gedwongen om overhaast haar ministers in conclaaf samen te roepen, kwestie van een voorlopig unaniem akkoord over het voorstel rond te krijgen.

Het plan dat op tafel ligt, houdt in dat er een vrijhandelszone komt tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie voor industriële goederen en landbouwproducten. Anderzijds wordt er gepleit voor een zekere flexibiliteit in de dienstensector en de opschorting van de vrije circulatie van personen. De regering May zou echter akkoord gaan om een speciaal statuut toe te kennen aan burgers van de EU.

Het is echter niet zeker dat Michel Barnier en zijn collega’s zomaar goedschiks akkoord zullen gaan met deze nieuwe oplossing  “à la carte”, die namelijk duidelijk afwijkt van de 4 vrijheden van verkeer (goederen, kapitaal, diensten, personen) en die de Britten te veel voordelen zou bieden. Dit plan maakt dan ook weinig kans op slagen, want het zou andere lidstaten op ideeën kunnen brengen. Ze zouden het voorbeeld van het Verenigd Koninkrijk kunnen volgen en dat is iets wat Brussel ten alle prijze wil voorkomen.

De gevaarlijke opkomst van het populisme

Hoe dan ook: hard of zacht, de Brexit blijft een ingewikkeld gegeven. Er zijn echter ook nog andere bedreigingen waar de Europese Unie mee wordt geconfronteerd.  De belangrijkste is ongetwijfeld de aanwezigheid van conservatieve en nationalistische partijen in Centraal- en Oost-Europa. Deze worden op de eerste plaats gekenmerkt door het streven naar een meer autoritair regime en door de wens om terug te keren naar de grenzen van vroeger. In Hongarije is er Viktor Orban en zijn  “Fidesz”, terwijl in Polen Jaroslaw Kaczynski aan het hoofd van de partij “Recht en Vrijheid” (PiS) op dezelfde golflengte zit. Gelijkaardige trends zijn ook aanwezig in de Tsjechische Republiek en in de Slowakije, de 2 andere landen die deel uitmaken van de zogenaamde “groep van Visigrad”.

Deze landen komen meer en meer in opstand tegen de betutteling van Brussel. Het bewind van de Europese Unie wordt als technocratisch en anti-democratisch omschreven, het zou een gebrek aan realiteitszin vertonen. De landen in kwestie willen een terugkeer naar een bepaalde vorm van nationale soevereiniteit. Maar eigenlijk is hier sprake van de kwadratuur van de cirkel: de landen in kwestie willen wel profiteren van de voordelen die in Europa te bieden heeft, maar wijzen de nadelen kort en goed van de hand. Ze willen hun eigen lot in eigen handen nemen. In dat verband mag verwezen worden naar de hervorming van het juridisch systeem in Polen, waarbij Warschau de scheiding van de machten aan de laars lapt. Dit heeft Polen aan een gele kaart van Europa opgeleverd, maar daar lijken de Polen zich weinig van aan te trekken. In Hongarije rolt Viktor Orban anderzijds regelmatig zijn spierballen, hij heeft de vrijheid van de pers aan banden gelegd en de rol van het grondwettelijk hof beperkt.

Hoe is het zo ver kunnen komen?

Keren we terug naar de zomer van 2015 toen de Duitse kanselier Angela Merkel 2 miljoen vluchtelingen en migranten op Duits grondgebied heeft toegelaten. Deze bevonden zich meteen ook binnen de Schengen zone. De boodschap ‘wir schaffen das’ van Merkel is veel mensen in het verkeerde keelgat geschoten. De beslissing werd unilateraal genomen en heeft oude nationalistische demonen opnieuw tot leven gewekt. Het wantrouwen tegenover de Duitse ‘diktats’ stak de kop op en bij uitbreiding kwamen ook de van boven af uit Brussel opgelegde voorschriften onder vuur te staan. Het gevolg van het ontstaan van de populistische partijen die in de afgelopen jaren een sterke groei hebben gekend. Ze zijn er in geslaagd om hun stempel op het beleid te drukken, waarbij de regerende partijen onder druk van de populisten maatregelen moesten nemen die ze anders niet hadden genomen.

Maar die maatregelen hebben de opmars van de populisten niet kunnen stoppen. Een voorbeeld daarvan is de grote terugval van het aantal migranten sinds het sluiten van de Balkanroute. Het sluiten van die route was mogelijk dankzij de medewerking van Turkije. Sinds 1 januari van dit jaar zijn er nog maar 50.000 illegale migranten gemeld, tegenover 30.000 per dag in de herfst van 2015. De populisten zijn daardoor niet zwakker geworden, wel integendeel.

De piek van de migratiecrisis ligt misschien achter ons, maar de olievlek van het populisme is alleen maar groter geworden en heeft zich uitgebreid naar andere Europese landen. In Oostenrijk is nu bijvoorbeeld een coalitie van rechts en extreem-rechts aan de macht, in Italië hebben de populistische partij ‘Vijfsterrenbeweging’ en de extreem-rechts ‘Liga van het Noorden’ een regering gevormd. Hoewel zijn partij misschien minder stemmen haalde dan de coalitiepartner, is de sterke man van de huidige Italiaanse regering Matteo Salvini van de Liga van het Noorden. De minister van Europese Zaken is een overtuigde eurosceptist en dat zegt waarschijnlijk meer dan genoeg. Het voorspelt weinig goeds voor de toekomst, want de deelnemers aan de Italiaans regering blinken niet bepaald uit door een gemeenschappelijk programma. De Liga van het Noorden wil de belastingen verlagen, de Vijfsterrenbeweging de overheidsuitgaven verhogen. Daardoor zal het tekort op de begroting alleen maar groter worden en dat in een land dat al een schuld van meer dan 2.000 miljard dollar met zich meesleept.

De populistische golf heeft ook Duitsland niet onberoerd gelaten. Kanselier Angela Merkel zag zich geconfronteerd met rebellie van de kant van Hans Seehofer, haar eigen minister van Binnenlandse Zaken. Onder druk gezet door de opkomst van de extreem-rechtse partij AfD dreigde Seehofer als lid van de CSU – de machtige Beierse tak van de CSU – om de grenzen van het land te sluiten indien de kanselier haar migratiestandpunt niet verhardde. Er werd weliswaar een compromisoplossing bereikt, maar het is niet zeker of deze oplossing zal volstaan om Seehofer tevreden te stellen. Er is namelijk voorzien in gesloten opvangcentra voor vluchtelingen, maar deze hotspots zullen zonder enige twijfel in het zuiden van het land geïnstalleerd worden. En dat is dus precies in Beieren.

De goede leerlingen van de klas willen niet betalen voor de minder goede leerlingen

Deze diepe ideologische tegenstellingen bedreigen de duurzaamheid van het Europese project. Daarnaast moet ook nog rekening gehouden worden met een andere breuklijn, namelijk een economische en financiële. Deze breuklijn situeert zich op de overgang van zuid naar noord. De grens in kwestie scheidt de landen die er in zijn geslaagd om hun financiën op orde te brengen van de landen die daar niet in zijn geslaagd. De goede leeringen van de klas (Duitsland, de Scandinavische landen, Polen enzovoort) hebben een schuldengraad die minder dan 60% van het BBP bedraagt. In het zuiden zijn er een aantal landen wiens schuldengraad meer dan 100% van het BBP bedraagt. Daarbij denken we aan België, Frankrijk, Spanje en Italië. Het zijn met name deze landen die het kwetsbaarst zijn wanneer een nieuwe crisis zou uitbreken. Een scenario dat zeker niet ondenkbaar is.

De tweede groep van landen met een schuldengraad van meer dan 100% hoeft niet te rekenen op steun van de eerste wanneer het inderdaad verkeerd zou lopen. Dat is meteen ook de reden waarom het idee van een begroting voor de ganse eurozone (gekoppeld aan een Europese minister van Financiën) door de Franse premier Emmanuel Macron wordt gepropagandeerd. Deze supranationale begroting zou als brandwal kunnen dienen bij het uitbreken van een nieuwe crisis. Dit idee stuit in sommige landen echter op heel wat wantrouwen. Met name de Nederlanders staan zeer huiverachtig tegenover het idee van een gemeenschappelijke begroting.

En dat is er nog het punt van de fiscale harmonisatie. Dit is logischerwijs één van de noodzakelijke voorwaarden om de verschillende economieën van de eurozone met elkaar in overeenstemming te brengen, maar het blijft voorlopig niet meer dan een vrome wens. Iedereen is er in het principe wel over eens dat die fiscale harmonisatie er moet komen, maar in de praktijk is er eigenlijk nog niets concreet uitgewerkt. Uiteindelijk wil ook hier iedereen voor zijn eigen deur vegen, zonder de tussenkomst van buitenstaanders te accepteren.

Trump, de Amerikaanse vriend die ons niet goed gezind is

Een bijkomende verzwarende factor is dat de middelpuntvliedende krachten in de eurozone gepaard gaan met bemoeienissen van buitenaf. De grootmachten hebben namelijk bloed geroken, zij beseffen dat een kwetsbaar Europa ‘te pakken’ is. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Russische president Wladimir Poetin, die de Europese Unie nooit heeft vergeven dat het de prowesterse revolutie in Oekraïne heeft gesteund. Ook de politieke sancties die Rusland werden opgelegd vanwege de tussenkomst van het land in de Krim en de Oekraïne liggen Poetin nog zwaar op de maag. Rusland is een sterk Europa nooit echt genegen geweest.

Maar de zwaarste schok komt toch uit de Verenigde Staten, waar president Donald Trump zich heeft ontpopt tot een ware tegenstander van Europa. Trump steekt zelfs niet onder stoelen of banken dat hij tegen Europa is. Dat hoeft trouwens niet te verbazen, want hij is een fervent tegenstander van supranationale organisaties en grote multilaterale akkoorden. Hij geeft namelijk de voorkeur aan bilaterale akkoorden tussen landen onderling.

Het is uiteraard daarom dat Trump voorstander is van de Brexit en dat hij landen ondersteunt als Polen en Hongarije. Niet voor niets heeft hij Macron het advies gegeven om de Europese Unie te verlaten. Inmiddels heeft hij al invoerheffingen opgelegd voor de import van staal en aluminium uit de Europese Unie. Hij dreigt met gelijkaardige maatregelen voor Duitse auto’s. Europa hoeft dus niet te rekenen op cadeautjes van de kant van deze bondgenoot, die ooit in de woorden van Margaret Thatcher het ‘Europees vlaggenschip’ was. Dan is er nog China dat aan de zijlijn staat te wachten tot het tijdstip rijp is om de stoffelijke resten van een geruïneerd continent voor een prikje op te kopen. Dat hebben de Chinezen enkele jaren geleden al gedaan met de haven van Pirrhaeus (10% van de installaties in de Europese havens zijn al in handen van de Chinezen). Inderdaad, Europa bevindt zich op een hellend vlak en dat voorspelt niet veel goeds.